Podstawowe typy kotłów stalowych:
a) opłomkowy – jednociągowy z gazowym palnikiem atmosferycznym,
b) płomieniówkowy-jednociągowy z gazowym palnikiem atmosferycznym,
c) płomienicowo-płomieniówkowy – trójciągowy, płomienica otwarta z tyłu,
d) płomienicowo-płomieniówkowy – trójciągowy, płomienica otwarta, różne grubości płomieniówek,
e) płomienicowo-płomieniówkowy, płomienica zamknięta z tyłu – można uznać za trójciągowy
Kotły stalowe wykonywane są najczęściej jako jednoelementowe — tylko niektóre, większe, składają się z połówek. Transportuje się je w całości, a komora spalania, przewody spalinowe, osłona przestrzeni wodnej połączone są w sposób trwały.
Uwzględniając sposób omywania powierzchni ogrzewalnych przez spaliny, można rozróżnić następujące kotły stalowe:
— opłomkowe (wodnorurkowe),
— płomieniówkowe,
— płomienicowo-płomieniówkowe,
— inne.
Opłomki są to rury wypełnione wodą, omywane przez spaliny; płomieniówki — odwrotnie: wewnątrz nich płyną spaliny, a na zewnątrz, omywane są wodą. Płomienica jest najczęściej rurą o dużej średnicy. Stanowi ona jednocześnie komorę spalania i może być przystosowana do spalania paliw stałych (z umieszczonym wewnątrz ruchomym rusztem łuskowym), ciekłych lub gazowych. Płomienice mogą być wykonane z rur gładkich lub falistych (tzw. rury Foxa). Ponadto płomienice, będące jednocześnie komorą spalania, mogą być zamknięte bądź otwarte z tyłu. Przy płomienicach zamkniętych z tyłu, spaliny płynąc do przodu kotła ochładzają kontury płomienia (co także zmniejsza emisję NOx). Nawrót spalin stosuje się tylko w płomienicach gładkich.
W kotłach z płomienicami otwartymi z tyłu występuje wyraźny trójciągowy obieg spalin: I ciąg w komorze paleniskowej, II — w dolnym rzędzie plomieniówek, natomiast III — w rzędzie górnym. W kotłach z płomienicami zamkniętymi z tyłu można przyjąć, że obieg spalin jest trójciągowy, jeśli za drugi ciąg przyjmie się nawrót spalin w płomienicy.
W płomieniówkach gazowych kotłów płomieniówkowych i płomienicowo-płomieniówkowych stosowane są rozwiązania zwiększające burzliwość przepływu spalin. Przykładem może być zastosowanie zawirowywaczy (turbułizatorów). Są to najczęściej zwinięte spiralnie płaskowniki z blachy. Powodują one około (2-3)-krotny wzrost współczynnika przejmowania ciepła od strony spalin. Niedogodnością takiego rozwiązania jest konieczność wyjmowania zawirowywaczy podczas czyszczenia płomieniówek. Jeszcze innym sposobem zwiększania burzliwości przepływu jest wykonywanie w płomieniówkach specjalnych wgłębień (karbów).